به گزارش سایت  طبتاج   سلامت جنسی از جمله موضوعات مهم عرصۀ بهداشتی فردی و اجتماعی است که متأسفانه در کشور ما، به دلیل تابو انگاری، کمتر به آن پرداخته می شود و آگاهی رسانی دربارۀ آن اندک و محدود بوده است.

از این رو، با دکتر سعید آراسته متخصص اورولوژی دربارۀ اختلالات عملکرد جنسی مردان و علل و درمان های آنها به گفت و گو نشستیم.

منظور از اختلال عملکرد جنسی در مردان چیست؟

تعریف اختلال عملکرد جنسی این است که فرد، دچار اختلال نعوظ باشد که این اختلال می تواند به صورت نداشتن نعوظ یا پایین بودن کیفیت نعوظ طی سه ماه متوالی باشد. اگر کسی این شرایط را داشته باشد، می توان گفت که اختلال عملکرد جنسی یا اختلال نعوظ دارد. البته، اختلال عملکرد جنسی در آقایان شیوع قابل توجهی دارد و با افزایش سن نیز شیوع آن بیشتر می شود. همچنین، بعضی از شرایط جسمی و روانی نیز با افزایش شیوع اختلال عملکرد جنسی مرتبط اند. بنابراین، اختلال عملکرد جنسی یک وضعیت پیچیده است و طیفی از بیماری ها ممکن است در این روند دخالت داشته باشند.

اختلال در عملکرد جنسی آقایان معمولاً ناشی از چه عللی است؟

برای پاسخ دادن به این پرسش ابتدا باید به عوامل مؤثر در فیزیولوژی عملکرد جنسی مردان توجه کنیم. مجموعه ای از عوامل مختلف عصبی، عروقی، هورمونی و روانی دست به دست هم می دهند تا فرد بتواند به یک نعوظ یا عملکرد جنسی سالم برسد. اگر به هر نحوی، در هر سطحی و به هر علتی در این چرخۀ پیچیده اشکال یا اختلالی ایجاد شود، می تواند به اختلال عملکرد جنسی با شدت های مختلف منجر شود .

با توجه به تجربیات شما در کلینیک سلامت جنسی ابن سینا و نتایج مطالعات انجام شده در این زمینه، شایع ترین علت اختلال عملکرد جنسی آقایان چیست؟

شاید بر اساس دسته بندی سنی بهتر بتوان به این پرسش پاسخ داد. البته، همان طور که گفتم، این تقسیم بندی قطعی نیست و خیلی از افراد ممکن است ترکیبی از عوامل را داشته باشند یا به مشکلی که فکر می کنیم در گروه سنی شان شایع نیست، مبتلا شوند. به طور کلی، در مردان جوان تر (زیر ۴۰ سال) مسائل روانی و فکری نقش پررنگ تری در بروز اختلال عملکرد جنسی دارند. البته این به این معنا نیست که بقیه عوامل نقش ندارند، بلکه اختلال ناشی از عوامل روحی و روانی در این گروه سنی شیوع بیشتری دارد. در سنین بالای ۴۰ سال نقش عوامل جسمی در اختلال عملکرد جنسی بیشتر است. ارزش دسته بندی بر اساس سن، این است که یک تقریبی در ذهن ایجاد می کند که کدام یک از این شرایط ممکن است در هر فرد مطرح شود، بنابراین، در همان برخورد اولیه با بیماران می توان یک استنباط تخمینی و البته نه دقیق داشت.

نقطۀ آغاز روند تشخیص اختلالات عملکرد جنسی مردان کجاست؟

وقتی که آقایی با شکایت دربارۀ عملکرد جنسی خود به ما مراجعه می کند، نخستین و مهم ترین گام در مسیر تشخیص و درمان اختلال، گرفتن یک شرح حال دقیق از او است. مهم است بدانیم که فرد از نظر شرایط سلامت عمومی در چه حدی است. طبیعتاً بیماری های سیستمیک و فراگیر ممکن است سیستم تناسلی را هم تحت تأثیر قرار دهند. اتفاقاً آسیب پذیری عملکرد جنسی از بیماری های سیستمیک، اگر نسبت به دیگر بخش های بدن بیشتر نباشد، کمتر نیست. برای نمونه، اختلال در خون رسانی به نقاط مختلف بدن در اثر بیماری فشار خون یا دیابت، که از جمله بیماری های شایع در کشور ما هستند، در خون رسانی به آلت تناسلی نیز اثر می گذارد و چون آلت تناسلی رگ های نسبتاً کوچک تری دارد، آسیب پذیری آن در برابر کاهش خون رسانی بیشتر است. در واقع همان طور که رگ های بقیه سیستم های بدن، از جمله قلب و مغز، ممکن است از بیماری های مختلف، سیستمیک و فراگیر جسمی آسیب ببینند، سیستم عملکرد جنسی هم ممکن است آسیب ببیند و اتفاقاً ممکن است آسیب آن زودتر و یا بیشتر هم باشد.

در گرفتن شرح حال از مراجعه کننده توجه به عوامل روانی چه جایگاهی دارد؟

در کنار وضعیت سلامت جسمی و سابقۀ ابتلا به بیماری های مؤثر، حتماً باید به عوامل روانی نیز توجه شود . برای نمونه، حتماً باید مدت ابتلای فرد به اختلال عملکرد جنسی پرسیده شود، زیرا اگر به صورت تقریباً ناگهانی دچار اختلال عملکرد جنسی شده باشد، نقش فاکتورهای روحی و روانی و فکری بیشتر مطرح می شود. نکتۀ مهم دیگر در این زمینه، تصور افراد دربارۀ عملکرد جنسی شان است. برای نمونه، برخی فکر می کنند ممکن است در شرایط دیگری عملکرد بهتری داشته باشند، مثلاً قبلاً ازدواج دیگری داشتند و فکر می کنند که عملکردشان در آن ارتباط بهتر بوده است. بنابراین، در این شرایط ممکن است به خاطر اشکال در روابط بین فردی، عملکرد جنسی آقا مهار شود و به صورت اختلال در عملکرد جنسی دیده شود. یا مثلاً بعضی افراد خواسته هایی از عملکرد جنسی دارند که متناسب با واقعیت است و رویاها و فانتزی های ذهنی دارند که تحقق سلامت جنسی از جمله موضوعات مهم عرصۀ بهداشتی فردی و اجتماعی است که متأسفانه در کشور ما، به دلیل تابو انگاری، کمتر به آن پرداخته می شود و آگاهی رسانی دربارۀ آن اندک و محدود بوده است. از این رو، با دکتر سعید آراسته متخصص اورولوژی و عضو تیم تخصصی کلینیک سلامت جنسی مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا دربارۀ اختلالات عملکرد جنسی مردان و علل و درمان های آنها به گفت و گو نشستیم.

آیا سلامت عمومی و سبک زندگی هم می تواند بر عملکرد جنسی آقایان اثرگذار باشد؟

بله، سلامت جنسی نیز همانند دیگر بخش های بدن وابسته به سلامت عمومی است. همان طور که برای حفظ سلامت عمومی بدن، داشتن فعالیت بدنی مناسب، یعنی دست کم روزی نیم ساعت تا ۴۰ دقیقه، حداقل ۴ تا ۵ روز در هفته ضروری است، برای داشتن عملکرد جنسی مناسب هم این میزان فعالیت بدنی لازم است. در واقع داشتن عملکرد جنسی خوب مستلزم انجام منظم فعالیت های هوازی است. سبک زندگی ناسالم و عاداتی مثل مصرف دخانیات و نوشیدن الکل نیز باعث اختلال در عملکرد جنسی می شوند. برخی فکر می کنند چون دود قلیان از آب رد می شود، خیلی مضر نیست، ولی واقعیت این است که یک بار مصرف قلیان معادل مصرف دست کم ۱۴۰ تا ۱۵۰ نخ سیگار است. دود، نیکوتین و مواد مضری که در دخانیات وجود دارند، فقط به قلب و عروق و ریه آسیب نمی زند. از آنجا که رگ های مربوط به خون رسانی سیستم تناسلی کوچک ترند و قطر کمتری دارند، آسیب پذیرترند و مصرف دخانیات می تواند موجب آسیب جدی به عروق دستگاه تناسلی شود. مصرف زیاد الکل نیز تولید هورمون جنسی مردانه (تستوسترون) را دچار اختلال می کند و از این راه می تواند باعث اختلال در عملکرد جنسی آقایان شود.

آیا شرایط شغلی و محیطی نیز می توانند باعث اختلال در عملکرد جنسی شوند؟

برخی از مردانی که مشاغل خاصی دارند، مثل صنایع مرتبط با فلزات سنگین، صنایع باتری سازی، رنگ سازی و جوشکاری، ممکن است در معرض آلودگی های ناشی از محیط کار باشند. به آلودگی های شغلی و محیطی chemical disrupture می گویند (بر هم زننده های واکنش های شیمیایی که باید به صورت طبیعی در بدن اتفاق بیفتند). گاهی در مردانی که طولانی مدت در معرض این آلودگی ها بوده اند یا در معرض میزان زیادی از آلاینده ها قرار داشته اند، محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- بیضه دچار ایراد می شود. یعنی آن تحریکی که در حالت طبیعی باید هیپوفیز انجام دهد که بیضه ها بتوانند تستوسترون بسازند، اتفاق نیفتد و در نتیجه، ترشح هورمون جنسی مردانه تستوسترون و به تبع آن، عملکرد جنسی کاهش می یابد. بنابراین، رعایت استانداردهای ایمنی در محیط کار و پایبندی افراد به ضوابط ایمنی بسیار مهم است.

به جز گرفتن یک شرح حال دقیق از مراجعه کننده چه اقدامات و ارزیابی های دیگری برای رسیدن به یک تشخیص دقیق و درست لازم است؟

مثل هر شرایط دیگر پزشکی، باید معاینه فیزیکی (جسمی) انجام شود. علائم حیاتی و فشارخون حتماً باید کنترل شود. گاهی فرد پس از مراجعه به علت مشکل جنسی تازه متوجه می شود که فشار خون بالا دارد. به طور خاص دستگاه تناسلی فرد مراجعه کننده باید به دقت معاینه شود. شرایط بیضه ها باید از نظر محل قرار گرفتن، اندازه و قوام ارزیابی شود و آلت تناسلی نیز باید معاینه شود. معاینۀ سیستم عصبی (نورولوژی) نیز اهمیت دارد، چون همان طور که گفته شد سلسله وقایعی در سیستم عصبی رخ می دهد که به داشتن عملکرد جنسی طبیعی می انجامد. بنابراین کسانی که در معرض بیماری های نورولوژیک هستند، هم به دلیل خود بیماری و هم به دلیل داروهای مصرفی، استعداد ویژه ای برای اختلال در عملکرد جنسی دارند. داروهای مختلفی که فرد به دلیل بیماری هایی مثل تشنج، فشارخون، سرطان و غیره استفاده می کند، نیز ممکن است روی دستگاه جنسی فرد تأثیر داشته باشند. پس از این مراحل، ممکن است آزمایش خون برای ارزیابی سلامت عمومی (سطح چربی و قند خون) و ارزیابی سطوح هورمونی آندروژن ها درخواست شود. اگر هم در معاینه به وجود اختلال یا عامل دیگری شک کردیم، اقدامات تشخیصی لازم برای بررسی آن را هم درخواست می کنیم. معمولاً با همین مراحل، یعنی گرفتن شرح حال، معاینه و انجام آزمایش های معمول، به تشخیص می رسیم، اما در مواردی هم ممکن است بررسی های تکمیلی، مثل سونوگرافی و عکسبرداری و غیره هم لازم باشد.

چه درمان هایی برای اختلال عملکرد جنسی آقایان وجود دارد؟

روش درمان با توجه به تشخیص قطعی (یا احتمالی) و بر اساس علتی که کشف می شود، به مراجعه کننده پیشنهاد می شود. گام اول، مثل هر بیماری دیگر، اصلاح سبک زندگی است، یعنی داشتن وزن مناسب، فعالیت بدنی منظم، رژیم غذایی درست و پرهیز از مصرف الکل و دخانیات. البته، همۀ اینها باید زیر نظر متخصص مربوط باشد.
اگر فرد برای کم کردن وزن رژیم غذایی نامناسبی را در پیش بگیرد یا برای ترک اعتیاد از روش های غیرعلمی استفاده کند، عوارض آن به مراتب بدتر خواهد بود. اما گذشته از اصلاح سبک زندگی که شاید به نوعی پیشگیری نیز باشد، بسته به علت بروز اختلال، ممکن است از مشاورۀ روانپزشکی وسکسولوژی، درمان دارویی، درمان با استفاده از وکیوم و در موارد اندک، از درمان جراحی استفاده کنیم.

از هر یک از این روش های درمانی در چه مواردی استفاده می شود و اثربخشی آنها چگونه است؟

خوشبختانه داروهای خوب و مؤثری برای انواع اختلالات جنسی وجود دارد و حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد افرادی که به علل جسمی و فیزیولوژیکی دچار اختلال عملکرد جنسی هستند، با مصرف داروهای مناسب (با توجه به شرایط هر فرد و با پروتکل های مختلف) مشکل شان برطرف می شود. در کنار درمان دارویی، ممکن است مشاوره های روانشناسی و مشاوره های سکسولوژی نیز لازم باشد. در مجموع، درمان دارویی و مشاوره در اغلب موارد مؤثر است. اما اگر اختلال عملکرد پیچیده باشد و به درمان های دارویی و مشاوره جواب نداده باشد ممکن است لازم شود از روش های کمکی مانند وکیوم استفاده شود. وکیوم وسیله ای است که با ایجاد مکش باعث می شود خون به عضو تناسلی کشیده شود و نعوظ مورد انتظار را ایجاد کند. در نهایت و در موارد بسیار پیچیده، ممکن است نیاز باشد جراحی برای ترمیم شریان و اصلاح خونرسانی یا پروتزگذاری انجام شود که البته بسیار نادر است. البته باید یادآوری کنم که بسته به علت بروز اختلال، هر روش درمانی ای ممکن است کوتاه مدت یا بلندمدت باشد و بنابراین، مراجعه کننده باید با دقت و صبوری مراحل درمان را طی کند.

در پایان اگر مایل اید به نکته ای اشاره کنید که در پرسش ها مطرح نشد، بفرمایید.

مایلم بر اهمیت تصور و نگرش افراد در زمینۀ مسائل جنسی تأکید کنم. در عملکرد جنسی، انگارۀ فرد از خود و طرف مقابل بسیار تعیین کننده است. نباید اجازه دهیم که فانتزی ها و خیالپردازی ها نگرش ما را شکل دهند، بلکه باید با واقع بینی به خودمان، توقعات مان و روابط مان نگاه کنیم. همچنین، دور ریختن باورهای نادرست و غیرعلمی و بالا بردن دانش دربارۀ عملکرد جنسی، می تواند بسیار کمک کننده باشد و در این زمینه رسانه ها می توانند نقشی تعیین کننده داشته باشند.